Het onderzoek naar vier door minister Asscher als ‘parallelle gemeenschappen’ gekwalificeerde Nederlands-Turkse religieuze bewegingen zou ook de Fethullah Gülen-beweging eens echt in kaart brengen. Het had alvóór de zomer moeten verschijnen, maar is er nog steeds niet. Een Duitse veiliheidsdienst lukte het wel om binnen vijf maanden met een goed doortimmerd rapport te komen. Het toont aan dat over de orthodox-islamistische doelen van Gülen geen twijfels kunnen bestaan.
In Duitsland werd de Gülen-beweging recent in Der Spiegel, de Frankfurter Allgemeine en enkele tv-reportages zeer kritisch gefileerd. Er werd bericht over een intransparante organisatiestructuur, groepsdruk in haar islamitische studentenhuizen en zelfs pogingen tot infiltratie in de lokale politiek. Ondertussen is er bijna geen Duitse stad meer zonder Gülen huiswerk-instituut, en tracht men een dekkend netwerk aan privé-scholen op te bouwen, steeds weer bewerend dat dit deze met de islam van Gülen niets te maken hebben. Dat riep ook veel vragen en discussie op bij politici uit de als conservatief bekend staande deelstaat Baden-Württemberg. De deelstaatregering werd door het parlement gevraagd om alle beschikbare kennis over de beweging openbaar te maken en zo een bredere, op feiten gebaseerde maatschappelijke discussie mogelijk te maken.
Baden-Württemberg is even groot als Nederland en heeft iets minder inwoners. Het onderwijs valt in Duitsland onder verantwoordelijkheid van de deelstaten. In Baden-Württemberg zijn inmiddels een zestal scholen en een groot aantal huiswerkclubs, kleuterscholen en dialoogverenigingen opgericht die aan de Gülen-beweging verbonden zijn. Zo opende de vooral door leerlingen van Turkse afkomst bezochte privéschool BIL-Gymnasium in Stuttgart, de stad van de Mercedes-fabrieken met een grote migrantenpopulatie, in 2012 nog een nieuwbouw van 26 miljoen Euro.
Vooronderzoek moest ophelderen of de beweging een gevaar voor de rechtsstaat vormt
De deelstaat bracht vorige maand een vooronderzoek naar buiten dat moest ophelderen of de Gülen-beweging een gevaar voor de rechtsstaat vormt. dat is niet, niet zoals in Nederland gebruikelijk opgesteld door islam-hoogleraren “die het vertrouwen genieten van de te onderzoeken groeperingen”. De 340-koppige veiligheidsdienst van de deelstaat deed het onderzoek zelf. Er mocht alleen openbaar toegankelijk materiaal gebruikt worden, spionage-middelen als afluisteren waren bij wet uit den boze. Amper vijf maanden later ligt er een bondig rapport dat enkele opmerkelijke en zeer goed onderbouwde conclusies bevat, met name wanneer men het vergelijkt met het in 2010 in Nederland aan de Tweede Kamer gepresenteerde rapport over de Gülen-beweging in Nederland (pdf).
Het Duitse onderzoek is bijzonder helder van opzet. Onderzoeksvraag, de staatsrechtelijke uitgangspunten, de bevoegdheden van de veiligheidsdienst, de werkwijze, en tot slot de gemaakte afwegingenstaan er duidelijk in. Wie het Nederlandse rapport leest mag raden naar de onderzoeksvraag, en moet verder zijn eigen weg vinden door aangedragen feiten en de persoonlijke conclusies van onderzoeker prof. Martin van Bruinessen die naadloos in elkaar overgaan.
De Duitse veiligheidsdienst neemt geen blad voor de mond, maar informeert. Aanhangers, geliëerde onderwijs- en media-instellingen, dialoogclubs en meer, zij worden allen met naam en toenaam genoemd. Ook worden veelvuldig Gülen’s originele orthodox-religieuze uitlatingen aangehaald. Dit alles staat in schril contrast tot de Nederlandse versie die vooral bedoeld lijkt om het onschuldige karakter van de beweging aan te tonen.
De Duitse veiligheidsdienst neemt geen blad voor de mond
Hier is de samenvatting van het rapport in eigen vertaling: “Eerdere opmerkingen van Fethullah Gülen zijn niet te verenigen met de liberaal-democratische rechtstaat. De voorkeur voor een islamitisch gedomineerd autocratisch systeem boven een liberale op humanisme gebaseerde, seculiere en democratische samenleving wijst daarop. Andere indicaties vormen zijn stellingname inzake godsdienstvrijheid, het gelijkheidsbeginsel, de vrijheid van onderzoek en onderwijs of de opdracht tot vredig samenleven tussen volkeren. Zo moet volgens Fethullah Gülen iemand die van het ‘juiste’ geloof is afgevallen met de dood worden bestraft. De vrouw hoort het bezit van de man te zijn, en wordt gereduceerd tot haar rol als moeder. Wetenschap zou de mensen alleen geen schade toevoegen “wanneer de juiste mensen die zich inzetten voor de waarheid en het geloof, de richting en de de actie bepalen…”. De evolutietheorie wordt ontkend. Tot slot zijn er controversiële opmerkingen door Fethullah Gülen gedaan betreffende de oplossing van het “Koerdische probleem” in Turkije.
Gülen vertegenwoordigt een conservatief beeld van de islam als een alomvattend systeem dat ook de staatsinrichting bepaalt. Een aantal uitspraken van Gülen staat in schril contrast met de democratische rechtstaat of zijn op zijn minst als kritiek op de uitgangspunten van de grondwet te interpreteren, met name het nagestreefde doel van een islamitische inrichting van de maatschappij.
Ook wat betreft de vrijheid van geloof, de vrijheid van wetenschap en het uitgangspunt van gelijke behandeling vertegenwoordigt Gülen opvattingen die niet uitgaan van de universele geldigheid van grondrechten voor iedereen, maar laat hij deze waarden ondergeschikt zijn aan zijn islam-opvatting die deels nationalistische trekken vertoont.”
Met academisch onderzoek, mediaberichten en vooral werkvertalingen van originele Turkse publicaties onderbouwt de veiligheidsdienst haar conclusies. Naar artikelen zoals ‘The Fethullah Gulen Movement’ van Bill Park uit 2008 wordt verwezen. Ook worden de bevindingen van de in Duitsland levende publiciste en onderzoeker Necla Kelek en vrouwenrechten-activiste Serap Cileli aangehaald, beide van Turkse afkomst met kennis van de originele teksten. Zij hebben zich uitvoerig in de beweging verdiept en waarschuwen er al jaren voor. Een andere bron vormen originele Gülen-teksten zoals in ‘Prophet Muhammad as Commander’ waaruit glashelder de orthodoxie van zijn overtuigingen blijkt.
Enkele conclusies uit het onderzoek zijn ook voor Nederland relevant
- Over de omvang van de beweging: “In ‘Toward an Islamic Enlightenment – The Gulen Movement’ spreekt Hakan Yavuz van een streng hierarchische, strak geleide organisatie waar Fethullah Gülen, met twintig tot dertig top-mensen omringd, aan het hoofd staat. Daaronder komen dan wereldwijd weer 3000 tot 5000 regionaal verantwoordelijke aanhangers. In totaal schat hij dat er één a twee miljoen activisten zijn en nog een veelvoud aan sympathisanten.”
- Het brede veld waarin organisaties van de Gülen-beweging actief zijn (eigen media, scholen, maatschappelijke organisaties) biedt hen de mogelijkheid om via omvangrijke campagnes aan haar eigen acceptatie te werken.
- Verschillende Gülen-aanhangers geven vaak in exact dezelfde bewoordingen ontkennende antwoorden op vragen naar hun achtergrond en verbindingen. Dit lijkt aangestuurd.
- Uit Gülen’s uitspraken en uit onderzoek blijkt dat hij streeft naar een op de islam gebaseerde samenleving die verder strekt dan alléén Turkije.
- Een succesvol dienen in de islam zou alleen mogelijk zijn via de islamisering van het gehele leven en alle instituties. “De problemen van de 20ste eeuw zijn opgelost als we allemaal de weg van Mohammed volgen.”
- De beweging is niet aangesloten bij islamitische koepelorganisaties en onderhoudt geen officiële contacten met andere islamitische groeperingen.
- De onderzoekers oncluderen uit uitingen van de imam dat de islam in sommige niet nader omschreven situaties het recht heeft om geweld te gebruiken.
- Het valt de onderzoekers op dat in originele teksten van Gülen een hierarchisch onderscheid gemaakt wordt tussen gelovigen en ongelovigen, maar dat dergelijke uitingen in zijn duitstalige publicaties of uitspraken van zijn aanhangers hier niet voorkomen.
Géén ondermijnende activiteiten aangetoond
Ondanks deze bevindingen na een nauwkeurig onderzoek hoeft de beweging (en mag zij) niet door de Duitse veiligheidsdienst gevolgd worden om de simpele reden dat géén maatschappij ondermijnende activiteiten of handelingen werden aangetoond. Je mag in een rechtsstaat denken wat je wilt en geloven in wie of wat je wilt. Zolang je niet in actie komt is dat je volle recht.
De politiek neemt hier vooralsnog geen genoegen mee en wil de beweging ook verder in de gaten houden. Wel heeft de overheid in Baden Württemberg met het publiceren van dit onderzoek haar burgers en politici goed en grondig geïnformeerd, wederom in groot contrast met wat er in Nederland op dit vlak gebeurt. Wie zich dáár door de islamistische visie van Gülen niet aangesproken voelt weet nu wel zeker dat zijn kind op een van de aan Gülen gelinkte scholen of kinderdagverblijven niets te zoeken heeft.
Helaas lijkt deze mogelijkheid tot informatie in Nederland een gepasseerd station. Door het onkritische wensdenken van zeer naïeve politici, en het konsekwent negeren van kritische geluiden, is de Gülen-beweging hier inmiddels samenwerkingen aangaan met instellingen als Impuls, met kinderdagverblijven en een basisschool in Amsterdam, Lucas onderwijs met een basisschool in Den Haag en de Montessori scholengemeenschap Amsterdam met het Metis Montessori Lyceum, voorheen Cosmicus, om maar enkele te noemen. Overal gaat flink wat overheidsgeld naartoe. Het netwerk aan stichtingen weet daarnaast ook steeds weer opnieuw slecht geïnformeerde politici voor hun PR-karretje te spannen.
Kortom, het is door deze belangenverstrengeling niet erg waarschijnlijk dat het hernieuwde onderzoek ondanks alle stoere woorden van de minister nog enige golven zal slaan. De deur staat voor dit netwerk al veel te lang te wijd open. Zorgelijk is vooral dat dit ook kinderopvang en basis- en voortgezet onderwijs betreft.
Elise Steilberg, 25 juli 2014
Bericht des Landesamts für Verfassungsschutz Baden-Württemberg
über die Prüfung tatsächlicher Anhaltspunkte für verfassungsfeindliche
Bestrebungen der Bewegung um den türkischen Prediger Fethullah Gülen
Het originele rapport is hier als pdf-download beschikbaar
ps. het onderzoek bevat een interessante, uitgebreidere versie van Gülen’s bekende uitspraak over het geruisloos binnensluipen van de arteriën van het systeem (hier in duitse vertaling):
„Man muss die Stellen im Justiz- und Innenministerium, die man in seine Hand bekommen hat, erweitern. Diese Einheiten sind unsere Garantie für die Zukunft. Die Gemeindemitglieder sollen sich jedoch nicht mit Ämtern wie zum Beispiel Richter oder Landrat begnügen, sondern sollen versuchen, die oberen Organe [Oberste Gerichtsbarkeit des Staates] zu erreichen. Ohne euch bemerkbar zu machen, müsst ihr immer weiter vorangehen und die entscheidenden Stellen des Systems entdecken. Ihr dürft in einem gewissen Grad mit den politischen Machthabern und mit den Menschen, die einhundertprozentig gegen uns sind, nicht in einen offenen Dialog eintreten, aber ihr dürft sie auch nicht bekämpfen. Wenn sich unsere Freunde zu früh zu erkennen geben, wird die Welt ihre Köpfe zerquetschen und die Muslime werden dann Ähnliches erleben wie in Algerien. Die Welt hat große Angst vor der islamischen Entwicklung. Wir müssen uns sehr vorsichtig verhalten. Diejenigen von uns, die sich in diesem Dienst befinden, müssen sich so wie ein Diplomat verhalten, als ob sie die ganze Welt regieren würden und zwar so lange, bis ihr diese Macht erreicht habt, die ihr dann auch in der Lage seid mit eigenen Kräften auszufüllen, bis ihr im Rahmen des türkischen Staatsaufbaus die Macht in sämtlichen verfassungsmäßigen Organen zu eurer Front gezogen habt. Jeder andere Schritt wäre verfrüht.“