De Turks-Armeense fotograaf Ara Güler was een groots chroniqueur van Istanbul. Hij portretteerde zijn geboorteplaats zeven decennia lang en ontwikkelde in zijn zwart-wit fotografie een geheel eigen handschrift. Bijna elk beeld vertelt een verhaal en nodigt uit tot lang bekijken. Het was dan ook een prachtige ervaring om zijn werk nu breder dan algemeen bekend in de expositie ‘A Play of Light and Shadow’ in het Foam gepresenteerd te zien. En toch overviel mij op een gegeven moment de drang om het museum direct te verlaten.
In de teksten bij de foto’s vielen van meet af aan typefouten, vreemde vertalingen en andere missers op, maar echt schokkend was voor mij de openlijke ontkenning van de gewelddadige vervolging van minderheden in het Turkije ten tijde van het Ottomaanse Rijk en vervolgens in de Republiek Turkije. Zo wordt in het Foam een fotoreportage getoond, die Güler maakte over de pogroms die 1955 in Istanbul plaatsvonden, en waarbij in een mede door de overheid opgejutte volkswoede gebouwen en mensen sneuvelden. Dit was in veel te vergelijken met de Kristallnacht. In de begeleidende tekst leest de bezoeker dat dit voor veel Grieken, Armeniërs en Joden aanleiding vormde ‘om te verhuizen’. Hoe je het bedenkt om een door geweld, paniek en ontreddering veroorzaakte exodus van grote groepen ingezetenen met niet meer dan de luchtig neutrale term ‘verhuizen’ te beschrijven is mij een volstrekt raadsel.
Maar het kwam nog erger. Bij de foto’s van een reis die Güler naar Shabin-Karahisar, het dorp van zijn familie in Noordoost Turkije, maakte, wordt zijdelings ook het lot van zijn vader vermeld. Ik citeer: “Ara Güler’s vader, Dacat Bey, was het enige lid van de familie Derderian, die de gebeurtenissen van 1915 overleefde.” De gebeurtenissen van 1915, meer toelichting biedt de expositie niet, en laat dat nou exact de bedekkende en misleidende terminologie zijn die het officiële Turkije hanteert in zijn continue en krampachtige ontkenning en verdoezeling van de Armeense genocide. Güler’s vader had deze massamoord als enige van zijn familie overleefd omdat hij als negentienjarige ver van zijn dorp in Istanbul verbleef. Al zijn familieleden zijn op grond van hun Armeense afkomst en christelijke religie uitgemoord en dat dorp is met de grond gelijk gemaakt. Het lot van Güler’s vader is dan ook vergelijkbaar is met dat van de weinige holocaust overlevenden, maar deze andere genocide wordt in het Foam gereduceerd tot een toevallige gebeurtenis zonder dader.
Het gebruik van de term genocide voor de door de Ottomaanse overheid geïnitieerde massamoord op de Armeniërs is vanwege de juridische implicaties bij sommigen omstreden. De Armeense genocide is in Nederland door de Tweede Kamer erkend, maar het kabinet weigert tot op heden erkenning en geeft voorkeur aan de term ‘kwestie Armeense genocide’. Hoe je deze gruwelijkheden ook wilt benoemen, ‘de gebeurtenissen van 1915’ schiet op uiterst pijnlijke wijze tekort.
De Amsterdamse cultuurpolititiek wil inclusief zijn. Als inwoners van deze stad worden wij bijna dagelijks beleidsmatig geconfronteerd met de gevolgen van koloniale onderdrukking en wordt de urgentie van erkenning ervan benadrukt. Ook is de strafbaarstelling van genocideontkenning sinds kort landelijk in voorbereiding. Daarmee wordt het expliciet verboden ‘om in het openbaar de verschrikkingen van de Holocaust of een andere genocide te vergoeilijken, te ontkennen of te bagatelliseren’. Het is dan ook onbestaanbaar en beschamend, dat een cultureel instituut in het hart van Amsterdam, dat voor een groot deel door de Gemeente en instellingen als het Mondriaan Fonds wordt gesubsidieerd, hier in het hart van de stad in het openbaar een volkerenmoord bagatelliseert.
enkele bronnen
auroraprize.com
https://en.wikipedia.org/wiki/Istanbul_pogrom
https://hannah-arendt.institute/verdiep-je/armeense-genocide-feitelijkheid/
https://www.armeensegenocide.info/index.html
Review: We Will Live After Babylon, Ara Güler